Dystopia była obecna w literaturze od dawna. Termin ten został stworzony w 1868 roku przez angielskiego filozofa Johna Stuarta Milla i pochodzi ze starożytnego języka greckiego, co oznacza “złe miejsce” (δυσ – złe; τόπος – miejsce). Dystopia to podgatunek wywodzący się z utopii, której definicja jest przeciwieństwem dystopi. Dopiero pod koniec XIX wieku zyskała większą popularność.
Dystopia zaczęła być bardziej popularna za sprawą I wojny światowej, która wstrząsnęła światem. Wydarzenie to pozostawiło ogromne piętno na ludziach. W ten właśnie sposób chcieli pokazać atmosferę, jaka panowała w tamtym okresie, a powieść dystopijna była do tego idealna. Gatunek ten nie był tak dobrze znany. Dopiero na przestrzeni lat to się zmieniło i obecnie autorzy coraz chętniej wybierają go i tworzą najczęściej książki z kategorii Young Adult, które charakteryzują się cechami, które określa dystopia. Książki te są niezwykle popularne na całym świecie. Jedną z nich jest powieść, napisana przez Veronicę Roth. pod tytułem Niezgodna (2011). Książka ta jest pierwszą w trylogii o tej samej nazwie. Czy świat stworzony przez Veronicę Roth skrywa coś więcej niż tylko dystopię? Jakie inne podgatunki powiązane z dystopią możemy w niej znaleźć?
Co więcej można powiedzieć o dystopii i jej cechach?
Zanim przejdziemy do wyżej postawionych pytań, pewnie niektórzy zastanawiają się: dystopia, co to jest? jakie są jej cechy? Jedną z głównych cech charakterystycznych dla tego gatunku jest to, że akcja toczy się w nierealnym świecie, który uważany jest za gorszy od tego, w którym aktualnie żyjemy. Autor dzieła zabiera nas w tak zwane “złe miejsce”, gdzie tłem dla powieści jest zawsze katastrofa, która utrudnia ludziom funkcjonowanie i życie w normalnym świecie. Ci, którzy pozostają, walczą o przetrwanie w bardzo trudnych warunkach. Świat jest zniszczony, a ludzie zaczynają odczuwać takie emocje jak przerażenie, niepewność lepszego jutra czy strach.
Ze względu na to, że wydarzenia mają miejsce w przyszłości, technologia jest bardziej rozwinięta i zwykle kontrolowana przez władze, które wykorzystują ją przeciwko innym. Ludzie są przerażeni, jeśli chodzi o świat zewnętrzny, poza granicami ich zamieszkania, który jest nieznany, w przeciwieństwie do ich własnego. Tym właśnie charakteryzuje się dystopia. Książki z tego gatunku przypadają do gustu nie tylko młodzieży, ale także i dorosłym.
Niezgodna – książka w której panuje dystopia
Tak jak jest to wspomniane wcześniej, charakterystyczną cechą dystopii jest to, że akcja toczy się w futurystycznym, nierealnym świecie, w którym warunki życia są gorsze niż w realnym świecie. Możemy doskonale zobaczyć tę cechę w powieści pod tytułem Niezgodna. Książka może na początku nie dawać takiego uczucia. Potem jednak dostrzegamy, że ludzie podzieleni są na frakcje i są kontrolowani przez rząd, mimo że nie są tego w pełni świadomi. Dystopia charakteryzuje się tym, że bohaterowie zauważają, że świat, w którym pozornie żyje im się doskonale, nie jest taki, jakim się wydaje. Protagonista zaczyna kwestionować decyzję rządu. To zjawisko widzimy w Niezgodnej, gdzie główna bohaterka, Tris, po wybraniu Nieustraszonych, zaczyna wątpić w obecny system swojego kraju. Zauważa, że ludzie nie są wolni i muszą żyć według surowych zasadach. Dzięki perspektywie Tris czytelnik zaczyna zauważać negatywne aspekty tego świata.
Inną istotną cechą jest strach przed światem zewnętrznym. Ludzie w Niezgodnej mieszkają w futurystycznym Chicago, które jest odizolowane od świata zewnętrznego masywnym, wysokim murem. Miejsce poza murem jest nieodkryte i przerażające dla mieszkańców Chicago. Obywatele muszą również przestrzegać obowiązujących praw, a każde działanie wykraczające poza normę, lub sprzeciwiające się władzy jest zakazane i karalne. Powieść pokazuje to doskonale na przykładzie głównej bohaterki, która jest Niezgodna. Oznacza to, że odbiega od ustalonych norm w społeczeństwie i nie może żyć z innymi ludźmi, ponieważ według prawa obowiązującego w tym miejscu jest ona czymś nienaturalnym, co należy wyeliminować. Rząd uważa, że tacy ludzie mogą przyczynić się do zniszczenia porządku oraz sprzeciwić się panującej polityce. Dlatego też chce ich unicestwić.
Dystopia, ale nie tylko – co więcej kryje się w bestsellerowej powieści Veronici Roth
Niezgodna to powieść, w której możemy znaleźć coś więcej niż tylko dystopię. W tym przypadku mamy do czynienia z heterotopią, co oznacza “inne miejsce”. Pojęcie to dotyczy miejsce dziwnych, odizolowanych i tajemniczych np. więzienie czy zakład psychiatryczny. W Niezgodnej możemy to doskonale zaobserwować, gdyż ludzie podzieleni są na frakcje. Najlepszym przykładem są ludzie bezfrakcyjni, którzy żyją w odizolowaniu od innych.
Możemy zauważyć tutaj także antyutopię. Antyutopia to miejsce, w którym ludzie myślą, że ich życie jest błogie i cudowne, a w rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Główny bohater powieści zazwyczaj czuje, że w jego świecie dzieje się coś złego i zamierza to zmienić bez względu na konsekwencje. W Niezgodnej na początku książki możemy poczuć, jakby wszystko było dobrze. Ludzie żyją w zgodzie, bawią się, chodzą do szkoły. Jednak potem okazuje się, jaka jest prawda. Dzięki głównej bohaterce możemy odkryć, że ludzie tylko łudzą się, że ich życie jest cudowne i idealne. W rzeczywistości to rząd sprawuje nad nimi kontrolę. Ludzie nie widzą, tak naprawdę, jak wygląda prawdziwa sytuacja. To właśnie Tris chce walczyć z systemem, nie zważając na to, czy zginie. Chce dowiedzieć się prawdy i doprowadzić do spokojnego życia mieszkańców Chicago.
W Niezgodnej możemy także zaobserwować zjawiska, które wskazują, że w tej powieści jest totalitarna dystopia. Książki, które są związane z tym gatunkiem nie oszczędzają nam obrazków, gdzie władza kontroluje mieszkańców. To właśnie dzieje się w powieści pod tytułem Niezgodna. Książka posiada cechy wcześniej wspomnianego gatunku. Pokazuje, że życie społeczeństwa polega na tym, że wolność jest ograniczona i widzimy jak ludzie rządzący kontrolują całą sytuację. Z racji tego, że akcja toczy się w przyszłości i technologia jest bardziej rozwinięta, w wielu przypadkach to właśnie dzięki nowym technologiom wysoko postawionym ludziom udaje się kontrolować rządzone przez nich społeczeństwo. Władze wydzielają strefy życia dla mieszkańców, a indywidualizm jest nietolerowany. Przez to ludzie stają się przedmiotami w rękach rządu.
W Niezgodnej doskonale widać wcześniej wymienione cechy. Ludzie żyją we frakcjach i nie mogą robić rzeczy, które nie są z nimi związane. Każde nieposłuszeństwo jest karane, przez co muszą opuścić wybraną przez siebie frakcję. Największym zagrożeniem dla systemu są Niezgodni. Dlatego też rząd chce ich wyeliminować. Stworzyli nawet specjalnie serum, które wykrywa czy dana osoba jest Niezgodna, czy nie. Jeśli zareaguje na serum, oznacza to, że do nich nie należy. Jednak poprzez wstrzykniętą substancję można tę osobę kontrolować i nie może podejmować własnych decyzji. Dlatego też po wstrzyknięciu substancji władze wysyłają frakcję Nieustraszonych, aby zgładzili niewinnych ludzi z frakcji Altruizmu.